Geçişten Günümüze Haritalar

Haritacılık ve Harita Tarihi

• Haritacılık Dünya'nın en eski bilimlerinden biridir. İlk çağda yaşayan ve öncelikli amacı yaşamak için beslenmek olan insanlar avlanma ve beslenme bölgelerini, kendilerince ortak bir işaret dili ile kayalara oyarak günümüz modern kartografyasına dair harita işaretlerinin temellerini atmışlardır. İnsanların bu yol ile iletişimi sözlü iletişimden çok daha eskilere dayanmaktadır. Bugün bilinen en eski harita benzeri kalıntının tarihinin M.Ö. 6200 olarak belirlenmesi, buna karşın yazının tarihinin M.Ö. 3000 olarak kabul edilmesi bu tezi destekleyici karakterdedir. 

• Üretilen harita denilebilecek yapıtlar, korunma güçlükleri ve genellikle arazide kullanılmaları dolayısı ile günümüze nadiren ulaşabilmiştir. Bu araçların insanlık tarafından ilk kullanılmaya başlanması M.Ö. 6200 yıllarına kadar uzanmaktadır. Babillerden kalma bugüne intikal etmiş en eski harita olarak bilinen eser M.Ö. 3800 yıllarına aittir . Kil bir levha üzerine çizilmiş olan harita Kerkük’ün güneydoğusunda bugün “Yorgan Tepe” olarak bilinen yöredeki Babil Şehri “Nuzi”’deki kazılarda ortaya çıkarılmıştır.

En Eski Harita, Çatalhöyük Şehir Planı

• M.Ö. 484-424 yılları arasında yaşayan Heredot, coğrafya ile ilgilenmiş ve yerin şeklini oval bir düzlem varsayarak topladığı bilgiler ve okuduğu kitaplardan yararlanarak bir dünya haritası çizmiştir. Bugün coğrafi koordinat sisteminin elemanları olan enlem ve boylam kavramları Heredot’un bu haritasına dayanmaktadır. Heredot’un haritasında dünya üç büyük kara parçasından oluşuyordu: Avrupa, Asya ve Libya (Afrika). Haritada Hazar Denizi ilk defa bir iç deniz olarak gösterilmiştir.

• Amasyalı yerbilimci Strabon, İskenderiye’ye yerleştikten sonra burada “Coğrafya” adlı 18 ciltlik bir eser yazmıştır. Strabon’un geliştirdiği dünya modeline göre yer, kutuplar arasında kalan ve ılıman olan 5 kuşaktan oluşmaktaydı. Ona göre yaşanabilir bölge Ekvator ile Kuzey Kutup arasında kalan dikdörtgen benzeri bir alandı.

• Batlamyus’un mirasını iyi değerlendiren İslam alemi kendi Dünya haritalarını çizmişlerdir. Ortaçağda İslam yerbilimciler tarafından insanlığa miras bırakılmış en değerli kartografik eser “İdrisi Dünya Haritası” dır. Kuzey Afrika Araplarından olduğu bilinen Muhammed Bin Muhammed İdrisi seyahat etmeyi çok seven bir kişiydi.  İdrisi, Palermo’da topladığı bilgileri de değerlendirerek önemli merkezlerin yalnızca enlem ve boylamları değil, birbirlerine uzaklıkları ve hangi iklim kuşağında bulundukları bilgilerini de içerecek şekilde yaklaşık 15 yıl süren çalışmalar neticesinde 3.5x1.5 m ebatlarında bir harita çizmiştir.

• Türkler tarafından yapıldığı bilenen en eski harita Kaşgarlı Mahmut’un çizdiği dünya haritasıdır. Dilbilimci Kaşgarlı Mahmut bu haritayı Türkçe’nin değişik şivelerle konuşulduğu Dünyadaki bölgeleri göstermek için çizmiş ve “Divan-i Lügat it Türk” adlı kitabına eklemiştir. Bu harita Orta Asya’nın büyük bir kısmını Çin ve Kuzey Afrika’yı içermektedir. Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir. Dünya'nın tepsi gibi düz ve yuvarlak olduğu kabul edilen bu dünya haritası, çeşitli ülkelerin birbirlerine göre konumu belirtilmiş olan bir kroki görünümündedir. O zamanki başkent “Balasagun” ise haritanın merkezindedir. Haritanın yazılara göre olan üst tarafı, Güneşin doğduğu doğu yönü seçilmiştir. 

• Piri Reis’in  Akdeniz ve Ege Denizi limanlarına ve adalarına ilişkin tuttuğu krokileri kullanarak Osmanlı donanmasının hakim olduğu denizlere ait "Kitabı Bahriye" isimli eserinde çeşitli liman, koy, körfez, kıyı, kale vb. yerlere ait haritalar ile bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar, sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait bilgileri de vermiştir.

Piri Reis’in 1513 Tarihli Dünya Haritası

Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye Eserinden bir Avrupa Haritası

15. ve 16. yy arasında Türkler tarafından üretilmiş haritalar:   

• İbrahim Katibi “Akdeniz Portolonu” (1413) 
• Mürsiyeli İbrahim “Akdeniz Portolonu” (1461) 
• Piri Reis “Atlantik Haritası” (1513), “Kitab-ı Bahriye” (1521-1525), “Kuzey Atlantik Haritası” (1528) 
• Hacı Ebul Hasan “Avrupa-Afrika Haritası” (1552) 
• Ali Macar Reis Atlası (1567) 
• Anonim Atlas (16. yy’ın ikinci yarısı) 

                                                 

Kaynakça: https://www.google.com.tr/url?sa=t&source=web&rct=j&url=http://web.itu.edu.tr/~bilgi/8000yil.pdf&ved=0ahUKEwj01YipsfbTAhUM1ywKHdKqAPEQFghPMA0&usg=AFQjCNHIxSSywwmnBFLlcFUBBy-ljcDMPQ&sig2=4MBvxWNeDKlpQ9ONwBL7bQ